Από τις vitalamines στη vitamania

Η ανακάλυψη στις αρχές του εικοστού αιώνα των βιταμινών αλλά και του ρόλου τους πρόσφερε νέες γνώσεις όσο αναφορά τη πρόληψη αλλά  και τη θεραπεία ορισμένων ασθενειών ενώ ταυτόχρονα εισάγαγε μια νέα κατηγορία ασθενειών που οφείλονται σε διατροφικές ελλείψεις –ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών. Διεύρυνε τόσο τον ορίζοντα της ιατρικής αλλά και της διαιτολογίας μιας που πλέον, δεν δινόταν μονομερές ενδιαφέρον στα μακροθρεπτικά συστατικά ή στη θερμιδική αξία των τροφών.

Παρόλα αυτά ακόμη και από τον 17 αιώνα ο βρετανός ιατρός του ναυτικού James Lind (1747) και μετά από έρευνα  αποδείξε ότι μπορεί να γιατρέψει το σκορβούτο και ακόμη αν στα τέλη του 18 αιώνα κάποιοι γιατροί συνέστηναν το μουρουνέλαιο για θεραπεία της ραχίτιδας , η επικρατούσα άποψη ήταν ότι οι περισσότερες ασθένειες είναι αποτέλεσμα λοίμωξης με πιθανό μεταδοτικό χαρακτήρα.

Η άποψη αυτή όμως άλλαξε ουσιαστικά όταν πλέον ο Άγγλος φυσιολόγος και χημικός Frederick Hopkins του πανεπιστήμιου του Cambridge υστέρα από πειράματα σε ζώα που τα έτρεφε αποκλειστικά με αμινοξέα, δισακχαρίτες και τριγλυκερίδια και τα οποία απεβίωσαν ,ο ίδιος δήλωσε χαρακτηριστικά “no animal can live on a mixture of pure protein, fat and carbohydrate “ , κάτι άλλο θα πρέπει να υπάρχει ζωτικής σημασίας που είτε προκαλεί διατροφικές έλλειψεις στα ζώα με αποτέλεσμα την εκδήλωση  κάποιας ασθένειας ,είτε ο θάνατος τους οφείλεται αποκλειστικά-άμεσα  στην έλλειψη όπως ο ίδιος την ονόμασε τότε “accessory food factors,” που δρουν συνεργικέ με τα τρία μακροθρεπτικά συστατικά.

Φτάσαμε έτσι στο 1912 όπου ο Πολωνός χημικός  Casimir Funk βαφτίζει αυτά τα άγνωστα μέχρι τότε στοιχεία ως vita(I)mines θεωρώντας ότι  αυτά οργανικά μόρια που ανήκαν στην ομάδα των αμινών ως ζωτικής σημασίας για την υγεία των ανθρώπων αλλά και των ζώων. Η λέξη θεωρήθηκε σαγηνευτική και από άλλους ερευνητές και έτσι ξεκίνησαν όλα.

Η λέξη κατέλαβε αμέσως τη λαϊκή φαντασία και ζωντάνεψε αυτά τα αόρατα και μεμονωμένα αδρανή συστατικά  αποδίδοντας σε αυτά μέχρι και" μαγικές ιδιότητες". Κανένας δεν αμφισβητεί το ρόλο και τη σπουδαιότητα των βιταμινών άσχετα αν αυτές έγιναν προϊόν εκμετάλλευσης ή καλυτέρα θα έλεγα  μέσω πλουτισμού, αλλά έτσι δε γίνεται συνήθως ;

Στη συνέχεια αναγνωριστήκαν οι λιποδιαλυτές βιταμίνες από τον Elmer Mc Collum και τους συνεργάτες του ο λεγόμενος" fat-soluble A ή Factor A" που στη συνέχεια πήρε το όνομα βιταμίνη Α . Η ίδια ομάδα προσδιόρισε και “water-soluble B”ή  “Factor B”. Στη δεκαετία  του 20 -30 ανακαλύφθηκαν και τα υπόλοιπα μέλη των βιταμινών B καθώς και η βιταμίνη Κ.

Το 1930 πλέον οι επιστήμονες αρχίσουν να μετρούν την περιεκτικότητα των τροφίμων σε βιταμίνες ,ενώ το ίδιο  σχεδόν χρονικό  διάστημα οι χημικοί ήταν σε θέση να καθορίσουν  τη χημική δομή των βιταμινών να συνθέσουν  και να προβούν στη  κατασκευή τους με τη μορφή των συμπληρωμάτων διατροφής.

Το 1941, το U.S. Food and Nutrition Board δημοσιοποιεί και περιλαμβάνει για πρώτη φορά στους πινάκες συνιστώμενης ημερησίας πρόσληψης  ( tables of Recommended Dietary Allowances)(RDAs) τις βιταμίνες.

Εδώ άρχιζε ολίγων το πρόβλημα και πάλι , ο ρόλος και η σημασία των βιταμινών ,καθώς και ότι μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες είναι γνωστός και δεδομένος. Πλέων όμως μπορεί να εξεταστεί και να συγκριθεί η ποιότητα αγροτικών προϊόντων και κυρίως προϊόντων που έχουν υποστεί επεξεργασία σε σχέση με προϊόντα ολικής άλεσης. Σε όλους είναι γνωστό ότι το λευκό αλεύρι ουσιαστικά είναι κενό από βιταμίνες μιας που έχουν καταστραφεί κατά την άλεση. Σε κάποιους αυτό δεν άρεσε και πολύ μιας που θα οδηγούσε σε μείωση εσόδων.

Οι αρχές δημόσιας υγείας στην Αμερική αλλά και σε άλλες χώρες εγκαινίασαν και φυσικά επένδυσαν στον εμπλουτισμό των επεξεργασμένων τροφών με βιταμίνες που ήδη είχαν τεχνητά  συνθεθεί.

Πράγματι όμως έστω και με τον εμπλουτισμού του αλευριού με θειαμίνη ,νιασίνη και ριβοφλαβίνη τα ποσοστά beri-beri και πελάγρας μειωθήκαν. Τώρα βέβαια εάν η θειαμίνη και η νιασίνη είναι συστατικά του αλευριού που δεν έχει υποστεί ολική άλεση , ε αυτό είναι άλλο θέμα.

Φυσικά αν δε μπορούμε να προβούμε σε λήψη εμπλουτισμένων τροφίμων κάπου υπάρχει ένα μπουκάλι με το συμπλήρωμα που χρειαζόμαστε. Βέβαια ένα το απομονωμένο χημικό ανάλογο έχει την ίδια λειτουργικότητα με την αντίστοιχη βιταμίνη που περιέχεται στις τροφές  και αν μπορεί να αλληλεπιδράσει με την ίδια αποτελεσματικότητα στις μεταβολικές διεργασίες και αυτό πάλι είναι ένα άλλο θέμα. Πλέον έχουμε αλληλεπίδραση χημικού συστατικού  και όχι μεταξύ  συστατικών των τροφών. Ακόμη όμως και η άποψη αυτή έαν δεν διερευνηθεί πειραματικά αποτελεί απλά θεώρημα προς απόδειξη και τίποτα παραπάνω.

Αν εμείς προτιμήσαμε το βιομηχανικό προϊόν για λόγους ευκολίας καλαισθησίας διαφημίσεις, και πιο οικονομικό  ,αυτό το λάθος μάλλον βαραίνει εμάς τους ίδιους.

Ήταν εξαιτίας προπαγάνδας ; Εν μέρη ναι . Όταν κάτι μεταδίδεται συνεχώς ,αλλά και όταν κάποιος γνωστός επιστήμονας συμβάλλει στη διάδοση της είδησης  και επειδή πλέον ζούμε σε ένα small world ,τα πάντα είναι δυνατά. Αρκεί να γίνει πεποίθηση!

Ο Elmer McCollum πχ: Ένα μεγάλο όνομα στο τομέα της διατροφής που το Time magazine έγραψε για αυτόν “He has done more than any other man to put vitamins back in the nation's bread and milk, to put fruit on American breakfast tables, fresh vegetables and salad greens in the daily diet” κατέφερε να χάσει τη θέση του μιας που υποστήριξε την ανεπάρκεια του εμπλουτισμένου ψωμιού. McCollum was involved in many policy debates including one over the best strategy to fortify bread. He had shown, and publicized, that white bread was nutritionally deficient. With the development of synthetic vitamins, it was proposed that bread and flour be enriched with thiamin, niacin, and iron. This effort was lead by the Food and Nutrition Board of the National Research Council. McCollum was a member of the Board but disagreed and was strongly critical of the recommendation because supplementation with such nutrients failed to make up for all the losses suffered during milling wheat. As a result of his disagreement with the other members of the Board, his Board colleagues changed his status from Board member to panel member. As a panel member he was not invited to any of the Board meetings  http://www.jbc.org/content/277/19/e8

Οι βιταμίνες ήταν για το λαό κάτι που μπορούσε να αγοράσει. Στη δεκαετία του 1920-1930 η φαρμακοβιομηχανία  ήταν πλέον σε θέση να διαφημίζει πολυσκευάσματα βιταμινών, ποντάροντας στο φόβο του κατανάλωση για πιθανή ανεπάρκεια βιταμινών. Ας μην ξεχνάμε ότι κορίτσια με ραχίτιδα παρουσιάζουν τόσο έντονες αλλαγές ακόμη και στη λεκάνη τους που τις καθίστα ανίκανες για τεκνοποίηση. Η ΑΜΑ  American Medical Association το 1920  προσπαθώντας να πολεμήσει τη φαρμακοβιομηχανία συνιστούσε ότι το κατάλληλο μέρος για να λάβει κάποιος τις βιταμίνες του είναι ο ίδιος του ο κήπος.

Ένας άλλος πόλεμος που ξεκίνησε πιο αργά ήταν αν κατά πόσο τα RDA είναι επαρκή. Το 1960 η USDA έχοντας αύξηση τα RDA πραγματοποιεί έρευνα και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι σχεδόν το μισό των Αμερικανίδων νοικοκυριών παρουσίαζε έλλειψη σε ένα η περισσότερα μικροθρεπτικά συστατικά . Ξανά άγχο.ς ξανά αυξημένες πωλήσεις. Έτσι παρά τα προγράμματα εμπλουτισμού των τροφίμων ο Αμερικανικός  πληθυσμός  διαβίωνε την ανεπάρκεια.

Ξεκίνησε η vitaminmania και μαζί το άγχος ότι η   σύγχρονη διατροφή (βιομηχανοποιημένη) είναι ελλιπής. Φτάσαμε στην αντίληψη ότι  καταναλώση βιταμινών ή ακόμη και η υπερκατανάλωση  συμβάλλει στην προαγωγή της υγείας μου και στη μακροζωία. Εξάλλου δεν είναι και ακριβές ,πουλιούνται παντού. Από την ασφάλεια που προσφέρουν οι βιταμίνες περάσαμε στην πολυασφάλεια που προσφέρουν τα πολυβιταμινούχα σκευάσματα.

Στην δεκαετία του 1960-70 ο νομπελίστας μεν χημικός Linus Pauling που δεν είχε μεν διαπιστευμένες γνώσεις ιατρικής και διαιτολογίας κατέληξε στο συμπέρασμα ύστερα από επισκόπηση της βιβλιογραφίας  ότι μεγαδόσεις βιταμίνης C μπορεί να θεραπευέσουν το κρυολόγημα και
 όχι στηριζόμενος σε έρευνα. Ενώ η επιστημονική κοινότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση η AMA αντιτάθηκε σε κάτι τέτοιο , το θέμα πήρε ευρεία δημοσιότητα και επειδή είμαστε και small world έγινε και πεποίθηση και έτσι το συμπλήρωμα βιταμίνης C εκτινάχτηκε σε πώλησης στα ύψη και έφτασε να γιατρεύει μέχρι και το καρκίνο. Μεγαδόσεις οποιοδήποτε μικροθρεπτικού ή και συστατικού της διατροφής μπορεί να γίνουν επιζήμιες για τον οργανισμό όπως και τα απίθανα Ω₃ που έχουν 5 διαφορετικές θετικές  ιδιότητες  για τον οργανισμό . Ποιος ο λόγος να καταλήξω σε ένα συμπλήρωμα εφόσον δεν έχω διατροφικούς περιορισμός , αλλά και αν έχω διατροφικούς περιορισμούς γιατί τους έχω ; Είναι θέμα ηθικής ,ψυχολογίας, θρησκευτικών πεποιθήσεων ,κοσμοθέασης ή υγείες είτε απέχθειας προς το συγκεκριμένο προϊόν.

Από τη δεκαετία του 1940 , η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων ( FDA ) είχε προσπάθησε να επιβάλει μεγαλύτερο έλεγχο στα σκευάσματα διατροφής .  Παρόλα αυτά, κάθε χρόνο , το  FDA συνάντησε την αντίσταση όχι μόνο από τη βιομηχανία αλλά και από ένα κοινό που απαίτησε την πρόσβαση σε αυτά τα συμπληρώματα.

Κανένας δε μπόρει να στέρησει το δικαίωμα μου  να επιλεγώ τη διατροφή μου εν μέρη σωστό.

Άλλα σκεφτείτε και αυτό οποίος δε μπορεί να πάει main steam θα πάει the other way around . Αποτέλεσμα βρείτε το εσείς.

Φυσικά και ο ρόλος των βιταμινών είναι θεμελιώδης ,καινούργια στοιχεία κάθε μέρα παρουσιάζονταi για το ρόλο των βιταμινών ,μερικές παρουσιάζουν και ορμονική λειτουργία όπως η βιταμίνη D .Φυσικά και έχουν αντιοξειδωτικός λειτουργίες μερικές από αυτές . Αλλά βρίσκονται στη φύση και μπορούν να γίνουν μέρος του πιάτου σας.

Η πρόληψη είναι η καλύτερη στρατηγική , έχει δημιουργηθεί ο διατροφοκεντρικός άνθρωπος που βομβαρδίζεται από χιλιάδες πληροφορίες από τα  ΜΜΕ μέσω ιντερνέτ τη κοινωνική δικτύωση διαφημίσεις και πολλές φορές γίνεται θύμα ,παραπληροφόρησης  . Μην ακούτε εμένα , ή και κάποιον άλλον απευθυνθείτε σε οργανισμούς ,   επίσημες ιστοσελίδες και σταματήστε να ρωτάτε το κολλητή ή το κολλητό για θέματα υγείας γιατί αν κάτι πάει στραβά απλά δεν θα έχει ευθύνη.

Σας ευχαριστώ

Αλέξανδρος Μουμτζής

Ενδοκρινολόγος-Ειδικός Εφαρμογών Διαιτητικής