Η ικανότητα αναστολής έκκρισης του γαστρικού οξέος είναι σημαντική για τους εξής λόγους.
1.       Ουσιαστικά η έκκριση γαστρικού οξέος είναι σημαντική κατά τη διάρκεια της λήψης τροφής
2.       Υπερβολική ποσότητα γαστρικού οξέος μπορεί να καταστρέψει το βλεννογόνο του στομάχου. Θα πρέπει να τονιστεί ότι σε παθολογικές καταστάσεις κατά τις οποίες σημαντική ποσότητα οξέος διαφεύγει από το πυλωρό και εισέρχεται στο δωδεκαδάκτυλο μπορεί να προκαλέσει σταδιακή καταστροφή στο βλεννογόνο του δωδεκαδακτύλου αλλά και να απενεργοποιήσει τη δράση ενζύμων που δρουν σε αυτό.
Το ανθρώπινο σώμα διαθέτει ένα ευαίσθητο μηχανισμό με τον οποίο μπορεί να ρυθμίσει τη ποσότητα του παραγόμενου οξέος. Ο γαστρικός αυλός μπορεί να ανιχνεύει ασταμάτητα τη τιμή του pH.Η μείωση της τιμή του pH στο εσωτερικό του στομάχου προκαλεί αντίστοιχη μείωση στην έκκριση του γαστρικού οξέος  . Μετά από ένα γεύμα η τιμή του pH στο εσωτερικό του στομάχου διατηρείται πάνω  από 3.
Όσο αυξάνει η ποσότητα της πρωτεΐνης σε ένα γεύμα τόσο αυξάνει και η ποσότητα του παραγόμενου HCl. Αυτό συμβαίνει για δυο λόγους.
Η παρουσία πεπτιδίων έχει σαν αποτέλεσμα όπως έχει ήδη αναφερθεί να λειτουργεί ως άμεσος διεγέρτης της γαστρίνη ,αυξάνοντας έτσι και τη ποσότητα του παραγόμενου HCl.
Πέρα όπως από τη παρουσία πεπτιδίων κατά τη κεφαλική φάση έχουμε μια σημαντική αύξηση της έκκρισης οξέος και για την ενεργοποίηση της πεψίνης (από το πεψινογόνο) αλλά και για υπάρχει και ο απαραίτητος αριθμός H+ για να αλληλοεπιδράσουν με τα πεπτίδια του γεύματος. Στη περίπτωση αυτή τα Η+ προσελκύονται στα πεπτίδια ενώνονται με αυτά με αποτέλεσμα να μετουσιώνονται  denaturation . Ta πεπτίδια λοιπόν δρουν ως ρυθμιστικό διάλυμα και απενεργοποιούν μέρος του παραγόμενου οξέος.
Αν για κάποιο λόγο η ποσότητα H+ είναι μεγαλύτερη από την απαιτούμενη ,είτε το στομάχι είναι άδειο και η τιμή του pH πέσει κάτω από το 3 οι CGRP νευρώνες ενεργοποιούνται και διεγείρουν   τα κύτταρα D  του  πυλωρικού άνδρου να εκκρίνουν Σωματοστατίνη έτσι ώστε να μπλοκαριστεί η έκκριση της Γαστρίνης και κατά συνέπεια  η έκκριση του γαστρικού οξέος.
Όταν η τιμή του pH του στομάχου αυξάνει εξαιτίας γαστρικής ατροφίας είτε χρήση PPI η Σωματοστατινή δεν εκκρίνεται με αποτέλεσμα να μην αναστέλλει την έκκριση της γαστρίνης με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε στη παθολογική κατάσταση της υπεργαστρεναιμίας.
Η Σωματοστάτινη (SST)  εντοπίζεται και σε αλλά σημεία του σώματος όπως και στα κύτταρα δ στο πάγκρεας αλλά είτε εκκρίνεται από νευρώνες στο υποθάλαμο. Στο στομάχι η Σωματοστατίνη εκκρίνεται από τα D κύτταρα είτε του  π. άνδρου ,είτε του σώματος .Η Σωματοστατίνη διαθέτει πέντε διαφορετικά είδη υποδοχέων SSTR-1,SSTR-5 αλλά ο κύριος υποδοχέας της στο στομάχι είναι ο SSTR-2  που βρίσκεται στην επιφάνεια τόσο των εμβόλιμων κυττάρων όσο και στα G και ECL κύτταρα .Έχουν ανακαλυφτεί 2 είδη πεπτιδίων Σωματοστατίνης η SS-28 και η SS-14, στο γαστρεντερικό  όμως η SS-28 είναι η κυρίαρχη μορφή.
 Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των κυττάρων D είναι ότι διαθέτουν κυτταροπλασματικές προεκβολές που κατευθύνονται προς τα εμβόλιμα αλλά και τα ECL κύτταρα ,επιτρέποντας τον παρακρινικό έλεγχο των κυττάρων αυτών από τη Σωματοτοστατίνη .
Σωματοστατίνη μπορεί να αναστείλει  με 2 διαφορετικούς μηχανισμούς την έκκριση του γαστρικού οξέος.
Πρώτος μηχανισμός δράσης της Σωματοστατίνης direct  Η Σωματοστατίνη ανταγωνίζεται τη δράση της Ισταμίνης στο εμβόλιμο κύτταρο .
Σωματοστατίνη προερχομένη  από τα D κύτταρα του σώματος του στομάχου αλλά και του άνδρου ενώνεται με τον υποδοχέα της Gai-coupled receptor SST στη βασεοπλευρική πλευρά του εμβόλιμου κυττάρου . H ενεργοποίηση του Gi (inhibitory) υποδοχέα έχει σαν αποτέλεσμα την αναστολή της adenyl cyclase και κατά συνέπεια τα επίπεδα της cAMP να μειώνονται. Όπως προαναφέρθηκε η Ισταμίνη κατά την ένωση με το τον υποδοχέα της θα χρησιμοποιήσει το ίδιο μονοπάτι αυξάνοντας την ποσότητα της cAMP ,άρα την ανταγωνίζεται σε επίπεδο second messenger.
Δεύτερος μηχανισμός δράσης της Σωματοστατίνης indirect. Η σωματοστατίνη ασκεί ανασταλτική δράση τόσο στην Ισταμίνη όσο και Γαστρίνη τοπικά . Στη περίπτωση αυτή η Σωματοστατίνη  από τα κύτταρα  D του σώματος του στομάχου δρα απ ευθείας στα ECL κύτταρα περιορίζοντας την έκκριση της Ισταμίνης. Ταυτόχρονα Σωματοστατίνη από τα D κύτταρα του άνδρου δρα  στα G cells της γειτονικής της Γαστρίνης αναστέλλοντας την έκκριση της. Με αυτό το τρόπο Η Σωματοστατίνη μπορεί να περιορίσει ταυτόχρονα τη δράση των 2 εκκριταγογών του γαστρικού οξέος .
Μια  ενδιαφέρουσα διαφορά αναμεσά στα D  κύτταρα του άνδρου και του σώματος είναι ότι τα κύτταρα του άνδρου είναι ικανά να ανιχνεύσουν την τιμή του pH στο γαστρικό αυλό και ενεργοποιηθούν αυτόματα σε περίπτωση μείωση της.
Οι χολινεργικοί νευρώνες ουσιαστικά ασκούν ανασταλτικό ρολό στην έκκριση της Σωματοστατίνης . Τα νευροενδοκρινοί PACAL ,VIP (διάταση στομάχου) , το  CGRP (μείωση pH αυλού ) και η γαστρίνη διεγείρουν –ενεργοποιούν την έκκριση SST.


Ένας δεύτερος μηχανισμός αναστολής του γαστρικού οξέος τίθεται σε εφαρμογή όταν πλέον ο χυλός σταδιακά αρχίσει να εισέρχεται στο δωδεκαδάκτυλο. Για να αποτρέψει το λεπτό έντερο την μείωση του PH του  προκαλεί την έκκριση της Σεκρετίνης από τα S κύτταρα του δωδεκαδακτύλου  η οποία μπλοκάρει τη δράση της Γαστρίνης. Άρα χαμηλή τιμή του pH στο δωδεκαδάκτυλο <4,5 αλλά και η παρουσία λίπους προκαλεί την έκκριση της Σεκρετίνης.
Η Σεκρετίνη χρησιμοποιεί διάφορους μηχανισμούς ώστε να περιορίσει την έκκριση του γαστρικού οξέος από το στομάχι ,είτε να απενεργοποιήσει ποσότητα αυτού που βρίσκεται στο δωδεκαδάκτυλο.
Η Σεκρετίνη περιορίζει την έκκριση του γαστρικού οξέος με τρεις διαφορετικούς τρόπους.
  1. Απενεργοποίηση έκκρισης γαστρίνη από τα G κύτταρα του άνδρου.
  2. Έκκριση Σωματοστατίνης
  3. Μείωση της έκκρισης Η+ από τα εμβόλιμα κύτταρα.

Για την εξουδετέρωση του HCl στο δωδεκαδάκτυλο η Σεκρετίνη αυξάνει την έκκριση HCO3_ από το πάγκρεας και τη χολή .
Άλλες ουσίες που περιορίζουν την έκκριση του γαστρικού οξέος είναι :


Προσταγλαδίνες  PGE2, PGI2
Η  PGE2 δρα με αντίστοιχο τρόπο όπως η Σωματοστατίνη στο εμβόλιμο κύτταρο. Η PGE2 ενώνεται στη βασεοπλευρική πλευρά με έναν EP3  υποδοχέα (receptor)ο οποίος στη συνέχεια ενώνεται με τη ίδια binding protein  Gai, με αποτέλεσμα την αναστολή της adenylyl cyclase. Επίσης είναι ικανές όπως και η Σωματοστατίνη να δράσουν τοπικά τόσο στα ECL κύτταρα όσο και στα G (άνδρο) κύτταρα της Γαστρίνη.


Οξέα , λίπος υπερωσμοτικά διαλύματα . Παρουσία αυτών στο δωδεκαδάκτυλο προκαλούν αναστολή έκκρισης του γαστρικού οξέος. Η παρουσία λίπους δωδεκαδάκτηλο είτε στο αρχικό τμήμα της νηστίδας στο  αποτελεί τον πιο ισχυρό διεγέρτη αναστολής έκκρισης για το γαστρικό οξύ
Πεπτίδια .Όπως η CCK, To VIP ,GIP και το πεπτίδιο ΥΥ ασκούν ανασταλτική δράση στη παραγωγή οξέος .
Όπως προαναφέρθηκε η παρουσία λιπαρών οξέων σε δωδεκαδάκτυλο και  τη νηστίδα αναγκάζει τα ενδοκρινή κύτταρα του λεπτού εντέρου να εκκρίνουν CCK ή και GIP. To GIP περιορίζει τη έκκριση γαστρικού οξέος δρώντας απευθείας στα εμβόλιμα κύτταρα .Φυσικά το GIP διαθέτει και μια άλλη σημαντική ιδιότητα είναι ικανό να διεγείρει τα δ κύτταρα στο πάγκρεας ώστε να αυξήσουν την έκκριση ινσουλίνης εφόσον πρώτα έχει ανιχνεύσει τη παρουσία λίπους ή και γλυκόζης στο λεπτό έντερο.
Η CCK με τη σειρά της  ασκεί και αυτή ανασταλτική δράση δρώντας απευθείας στα εμβόλιμα κύτταρα 
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Διεγερτικά της υποφυσιακής αδενυλικής κυκλάσης πεπτίδια -Pituitary adenylate cyclase-activating polypeptide- PACAL
Πρόκειται για ένα νευροενδοκρινές που ανήκει στην ομάδα secretin–glucagon–VIP family. Το PACAP διαθέτει τρεις υποδοχείς . Τον  PACAP receptor type-1 (PAC-1), VPAC-1 (ο κλασικός  VIP receptor), και τον VPAC-2. Ο PAC-1 παρουσιάζει μεγαλύτερη χημική συγγένεια   για το PACAP και μικρότερη  για το VIP. Ενώ οι δυο άλλοι υποδοχείς VPAC-1 και VPAC-2 παρουσιάζουν ισάξια ικανότητα-επιλογή  σύνδεσης τόσο με το PACAP όσο και το VIP.
Στο στομάχι έχουν ανακαλυφτεί PAC-1 receptors στα ECL κύτταρα , όπου η σύνδεση του PACAP με τον PAC-1 receptor έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση έκκριση της ισταμίνης .VPAC-1 receptor διαθέτουν τα D κύτταρα του σώματος του στομάχου .Η σύνδεση του PACAP με τον VPAC-1 receptor έχει σαν αποτέλεσμα την έκκριση σωματοστατίνης SST.
Τα D κύτταρα του πυλωρικού άνδρου διαθέτουν επίσης VPAC-1 receptor με τη διαφορά ότι σε αυτόν συνδέεται η VIP  με αποτέλεσμα και πάλι την έναρξη έκκρισης σωματοστατίνης.
Το PACAP ουσιαστικά διαθέτει  την ικανότητα είτε  να πυροδοτεί είτε να αναστέλλει την έκκριση του γαστρικού οξέος. 
 Α.Μουμτζής 
Ενδοκρινολόγος -Ειδικός Εφαρμογών Διαιτητικής