Απώλεια λίπους - παράγοντες που την επηρεάζουν

Ο λιπώδης ιστός αποτελείται από λιποκύτταρα ,αιμοφόρα αγγεία και νευρά και συνδετικό ιστό. Δρα ως δεκτής και πομπός σε σχέση με το Νευρικό σύστημα. Διαθέτει την ικανότητα να αναγνωρίζει το μέγεθος του και εκκρίνει ο ουσίες ώστε  να πληροφορεί τον εγκέφαλο μας.

 Ως  δέκτης μπορεί να δεχτεί ορμονικά ,είτε νευρικά σήματα και αναλόγως είτε να αυξήσει το μέγεθος του αποθηκεύοντας  λιπαρά οξέα μέσω της διατροφής (λιπογένεση) είτε να προβεί σε υδρόλυση(λιπόλυση) των ήδη αποθηκευμένων λιπαρών οξέων , (πακεταρισμένα υπό τη μορφή τριγλυκεριδίων ) με σκοπό τη παροχή ενέργειας στο σώμα , ύστερα  από αυξημένη φυσική δραστηριότητα ,είτε σε καταστάσεις παρατεταμένης νηστείας

Μετά τη γέννηση μας, τα πρόδρομα λιποκύτταρα  που έχουν σχηματιστεί δεν μετατρέπονται όλα σε ώριμα  λιποκύτταρα . Εφόσον το πρόδρομο λιποκύτταρο γεμίσει με λιπαρά οξέα μετατρέπεται σε ώριμο λιποκύτταρο.  Όση μεγαλύτερη ποσότητα ΤG αποθηκεύεται στο λιποκύτταρο , αυτό έχει σαν συνέπεια την αύξηση του μεγέθους του και οδηγείται σε υπερτροφία . Η παχυσαρκία που εμφανίζεται σε ενήλικα άτομα  που διατηρούσαν το βάρος τους σε φυσιολογικά όρια κατά τη διάρκεια των προηγουμένων ετών χαρακτηρίζεται από υπερτροφία των λιποκυττάρων .

 Η κατάσταση της υπερτροφίας των λιποκυττάρων είναι αναστρέψιμη . Με τη απώλεια βάρους το μέγεθος τους μειώνεται ,συρρικνώνονται. Πέρα όμως από την  υπερτροφία των λιποκυττάρων ,παρατηρείται και η κατάσταση της υπερπλασίας . Όταν λοιπόν τα λιποκυττάρα έχουν φτάσει κάποιο συγκεκριμένο μέγεθος και εφόσον η παροχή πλεονάζουσας  ενέργειας συνεχίζεται  τότε μερικά από τα πρόδρομα λιποκυτταρα που παρέμειναν άδεια αρχίζουν να γεμίζουν με τριγλυκερίδια .

 Η κατάσταση της υπερπλασίας είναι μη αναστρέψιμη , το άτομο θα διαθέτει περισσότερο αριθμό λιποκυττάρων από το φυσιολογικό και θα πάσχει από τη λεγόμενη κρυφή παχυσαρκία. Η απώλεια βάρους μειώνει το μέγεθος των λιποκυττάρων αλλα δεν μειώνει σημαντικά  τον αριθμό τους.

Το ανθρώπινο το αυτόνομο νευρικό σύστημα αποτελείται από δύο τμήματα : συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό .
Τα Παρασυμπαθητικά  νεύρα απελευθερώνουν ακετυλοχολίνη ως νευροδιαβιβαστή . Νευροδιαβιβαστές είναι ουσίες που διαδραματίζουν  το ρόλο του αγγελιοφόρου, τον μεταφορέα ενός μηνύματος μιας εντολής

Οι νευρώνες του συμπαθητικού απελευθερώνουν  νευροδιαβιβαστές όπως η νορεπινεφρίνη (νοραδρεναλίνη ) . Εφόσον υπάρχει ένας μεταφορέας θα πρέπει να υπάρχει και αποδέκτης . Ο αποδέκτης-υποδοχέας  των νευρικών μηνυμάτων που μεταφέρονται με την νοραδρεναλίνη είναι οι  αδρενεργικοί υποδοχείς που βρίσκονται σε διαφόρους ιστούς του ανθρώπινου σώματος καθώς και στο λιπώδη ιστό.

Τα λιποκύτταρα λοιπόν διαθετουν2 είδη υποδοχέων με  5 υποτύπους (subtypes).  Τρεις  β αδρενεργικούς υποδοχείς ( β1-,β2-,β3) και δυο α αδρενεργικούς υποδοχεις ( α1-α2) .Ποιος είναι ο ρολος των υποδοχεων αυτων;

Οι β υποδοχείς προκαλούν  λιπόλυση  και μεγάλο μέρος τους βρίσκονται στη περιοχή της κοιλιακής χώρας.   Ο υποτύπος β3 θεωρείται ότι συμβάλει στη παράγωγη θερμότητας αλλά και αντιδιαβητική  δράση.

Μεταλλάξεις στο γονίδιο του b3-αδρενεργικου  υποδοχέα συνδέονται με
παχυσαρκία, αντίσταση στην ινσουλίνη και διαβήτη τύπου 2. Χαμηλή δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος μπορεί να προδιαθέτει  κάποιον να αύξηση το βάρος του  είτε να αποτρέψει ένα παχύσαρκο άτομο από την απώλεια
βάρος , προκαλώντας μειωμένη απώλεια βάρους ,με αποτέλεσμα το άτομο να αποθαρρύνεται και να σταματά τη προσπάθεια  .

Όμως η λειτουργία του λιπώδους ιστού είναι η αποθήκευση λιπαρών οξέων για το λόγο αυτό οι τύπου a αδρενεργικοί υποδοχείς υπερέχουν αριθμητικά των β υποδοχέων. Ο  μεγαλύτερος αριθμός  τους βρίσκεται στους γλουτούς και μηρούς.

Λιποπρωτεινική λιπάση 

Η λιποπρωτεινική λιπάση  που βρίσκεται και στο λιπώδη ιστο ,σκοπό έχει να απομακρύνει από τη κυκλοφορία του αόμματος τριγλυκερίδια και να τα μεταφέρει στο λιπώδη ιστό για αποθηκεύσει. Υψηλά ποσά του ενζύμου αυτού προάγουν την αποθήκευση λιπαρών οξέων.

Τα επίπεδα του ενζύμου αυτού ποικίλουν ανάλογα με τις συνθήκες.

·         Αυξήσουν μετά το φαγητό, και κορυφώνονται  σε περίπου 2-3 ώρες μετά από ένα γεύμα

·         Η έκκριση ινσουλίνης προκαλεί αύξηση της λιποπρωτεινικής λιπάσης

·         Σε αρχική κατάσταση νηστείας ή δίαιτας τα επίπεδα της μειώνονται αλλά μετά από αρκετές εβδομάδες ή μήνες και εφόσον συνεχίζεται η υποθερμιδική διατροφή και η απώλεια βάρους  τα επίπεδα της αυξάνονται ξανά σε ορισμένους ανθρώπους. Η δράση της ενισχύεται όταν πλέον το άτομο έχει σταματήσει την υποθερμιδική διατροφή ενισχύοντας την αποθήκευση λίπους

·         Τα επίπεδα της μπορούν  να αυξηθούν, σε ορισμένα άτομα που ασκούνται με σκοπό τη μείωση του ποσοστού λίπους . Η λιποπρωτεινική λιπάση δρα ανασταλτικά στη συρρίκνωση του μεγέθους των λιποκυττάρων.

·         Μειώνεται σε ασθενείς με διαβήτη τύπου Ι και ΙΙ με αποτέλεσμα να μειώνεται  η κάθαρση των τριγλυκεριδίων από την κυκλοφορία του αίματος, η οποία  μπορεί να είναι μία εξήγηση για τα υψηλά επίπεδα των τριγλυκεριδίων στο αίμα ατόμων με διαβήτη.

·         Η περιοχή δράση της ποικίλει ανάλογα με το φύλο . Αυξημένη Δραστηριότητα στις γυναίκες σε μηρούς και γλουτούς  ,μειωμένη στη κοιλιακή χώρα ,ενώ παρουσιάζει αντίθετη δραστηριότητα στους άνδρες.

Acylation-Stimulating Protein ASP

Πρόκειται για πρωτεΐνη  που πρόσφατα ανακαλύφθηκε από τους επιστήμονες που  ενισχύει  τη δράση της ινσουλίνης ,ενώ  όπως είναι φυσικό περιορίζει τη δράση της Hormone-sensitive lipase η οποία προκαλεί υδρόλυση (λιπόλυση) των τριγλυκεριδίων που βρίσκονται στο λιπώδη ιστό . Η Acylation-Stimulating Protein μπορεί  να θεωρηθεί ως ένας παράγοντας που σχετίζεται με τη παθογένεια της παχυσαρκίας. Η ποσότητα της αυξάνει αναλόγως του δείκτη μάζας σώματος ΔΜΣ. Παρατηρείται αυξημένη σε άτομα με ινσουλινοαντίσταση , καρδιαγγειακή νόσο ,αλλά η τιμή μπορεί να μειωθεί υστέρα από υποθερμιδική διατροφή και άσκηση .

Λεπτίνη

Η λεπτίνη μπορεί να θεωρηθεί ως  ένας αγγελιοφόρος πληροφοριών ανάμεσα στο λιπώδη ιστό και τον με σκοπό την παροχή πληροφοριών που σχετίζονται με το ποσό και το μέγεθος των αποθεμάτων του.

Υποδοχείς λεπτίνης βρίσκονται σε διάφορα σημεία του εγκέφαλου αλλά οι περισσότεροι από αυτούς διανέμονται  στον υποθάλαμο. Μετά τη λήψη τροφής τα επίπεδα της λεπτίνης αυξάνονται  ασκώντας ανορεξιογόνο δράση.

Τα επίπεδα της λεπτίνης αυξάνονται περισσότερο και να παραμείνουν σε υψηλά επίπεδα για έως και 24 ώρες μετά από τη λήψη γεύματος  χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, πλούσια σε υδατάνθρακες σε σχέση με γεύμα  υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, χαμηλού σε υδατάνθρακες.

Όταν τα επίπεδα της λεπτίνης είναι χαμηλά, κανένα από αυτά τα γεγονότα δε
μπορεί να συμβεί, ο εγκέφαλος ερμηνεύει ως περίοδο λιμού με αποτέλεσμα το άτομο να αυξάνει τη ποσότητα τροφής που καταναλώνει ,ενώ παράλληλα ο μεταβολισμός του μειώνεται με σκοπό να εξυπηρετήσει τη λιπογένεση.

Η λεπτίνη παίζει ρόλο στην αυξημένη πρόσληψη τροφής μετά από υποθερμιδική διατροφή  . Όταν οι άνθρωποι χάνουν βάρος ή βρίσκονται σε κατάσταση νηστείας τα  επίπεδα λεπτίνης στο πλάσμα μειώνονται.

Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η λεπτίνη μπορεί επίσης να παίζει  ρόλο στον σχηματισμό των οστών και τη σύνθεση ενός πεπτιδίου που παράγεται από τα κύτταρα των οστών, που ονομάζεται οστεοκαλσίνη. τα υπέρβαρα άτομα φαίνεται να διατηρούν την οστική μάζα καλύτερα από τα λιποβαρή.

Σε ορισμένα άτομα πολύ σπάνια μπορεί να  παρουσιάζουν  μειωμένη ποσότητα λεπτίνης . Τα προβλήματα με τη λεπτίνη οφείλονται στην ελαττωματική δράση της, που μπορεί να θεωρηθεί ως το αποτέλεσμα διαφόρων παραγόντων.

• Αδυναμία της λεπτίνης να διέλθει το αιματοεγκεφαλικό φραγμό
• Μειωμένος αριθμός –απουσία υποδοχέων λεπτίνης στον υποθάλαμο
•  Χαμηλή ευαισθησία των υποδοχέων στη λεπτίνη

 Ο λευκός λιπώδης ιστός από απλώς παθητικός αποδέκτης της περίσσειας λιπαρών οξέων συμμετέχει ενεργά στη διατήρηση του μεγέθους του . Έστω και με εύρυθμη ορμονική και νευρική λειτουργία  ο λιπώδης ιστός μπορεί να αυξήσει τη ποσότητα του αν η κατανάλωση τροφών υπερβεί την απαιτουμένη ποσότητα .

Τα λιποκύτταρα μεγαλώνουν όταν τα επίπεδα της λιποπρωτεϊνικής λιπάσης ή ΑSP αυξάνονται , και να συρρικνώνεται  υπό την διέγερση των β-αδρενεργικών υποδοχέων.

Επειδή τόσο η άσκηση και η θερμιδικός περιορισμός μπορεί να αυξήσει τη λιποπρωτεϊνική λιπάση, η προσπάθεια  διατήρησης  της απώλεια βάρους μέσω της
δίαιτας και της  άσκησης μπορεί να υπονομευθεί σε ορισμένα άτομα. Ο λιπώδης ιστός διαθέτει  ενδοκρινική και  ανοσοποιητική λειτουργία. Εκκρίνει την ορμόνη λεπτίνη, η οποία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παροχή πληροφοριών στον εγκέφαλο σχετικά με το μέγεθος των αποθεμάτων του  λίπους. Ο λιπώδης ιστός επίσης
εκκρίνει αδιποκίνες που προάγουν τη φλεγμονή και να αυξήσουν  τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νόσου, διαβήτη τύπου 2, και του μεταβολικό σύνδρομο.

Οι φυλετικές ορμόνες αλλά και οι υποδοχείς των λιποκυττάρων  και ίσως κάποιοι γενετικοί παράγοντες καθορίζουν τη θέση εναπόθεση του λίπους. Άνδρες οι γυναίκες που παράγουν περισσότερη τεστοστερόνη απ ότι σφαιρίνη που δεσμεύει τις φυλετικές ορμόνες παρουσιάζουν μεγαλύτερη εναπόθεση λίπους γύρω από τη κοιλιακή χώρα. Ενώ γυναίκες είτε άνδρες που παράγουν   περισσότερη οιστραδιόλη αποθηκεύουν ευκολότερα και περισσότερο λίπος στις περιοχές των ισχύων ,γλουτών και μηρών. Τα άτομα αυτής της κατηγορίας είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουν εντονότερα προβλήματα ,δυσκολία  όσο αναφορά την απώλεια βάρους σε σχέση με τα άτομα της πρώτης κατηγορίας, χωρίς αυτό να  σημαίνει ότι δεν μπορούν να απολέσουν βάρος .

 Μουμτζής Αλέξανδρος
Ενδοκρινολόγος -ειδικός εφαρμογών διαιτητικής