Σταφύλια η αντιοξειδωτική τους δράση και η συνέπιες της.

Τοτελευταίο καιρό γίνεται πολύς λόγος για τη λεγόμενη αντιοξειδωτική προστασία. Πολλές αντιοξειδωτικές ουσίες παρουσιάζουν και παράλληλες δράσεις που όπως θα δούμε στη συνέχεια , προκύπτουν ως συνέπεια . Ένα πολύ καλό παράδειγμα για να αποδείξουμε αυτό το συσχετισμό αποτελούν τα σταφύλια.

 

Τα σταφύλια αποτελούν το φρούτο που μέχρι τώρα έχει   επικεντρώσει το μεγαλύτερο επιστημονικό ενδιαφέρον όχι μόνο εξ αιτίας της ευρείας διάδοσης του στο πλανήτη αλλά κυρίως εξαιτίας των   φυτοθρεπτικών συστατικών που περιέχουν  .

Σπάνια παρατηρούνται σε φρούτα τόση μεγάλη ποικιλία  φυτοθρεπτικών συστατικών που εμπλουτίζεται με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη της επιστήμης . Τα συστατικά αυτά κατατάσσονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες τα στιλβένια , τα φαινολικά οξεα , τις φλαβονόλες  ,τις φλαβόνες και τα καροτενοειδή .

Οι ομάδες αυτές των φυτοθρεπτικών  δεν περιέχονται ,σε κάθε ποικιλία σταφυλιών .

Πέρα όμως από τα φυτοθρεπτικά τα σταφύλια περιέχουν και μελατονίνη αλλά και ολιγοπεπτίδια με  αντιμικροβιακές και άλλες δράσεις.

Ο τεράστιος αριθμός συστατικών που περιέχουν τα σταφύλια και οι ευεγερτικές για τον ανθρώπινο οργανισμό ιδιότητες τους  ,έχουν σαν αποτέλεσμα την έναρξη  ερευνητικών μελετών που μπορεί να σχετίζονται με το καρδιαγγειακό , το αναπνευστικό ,το ανοσοποιητικό ,τη ρύθμιση της γλυκόζης του αίματος αλλά και το νευρικό σύστημα.

Ένας επιπλέον τομέας της ερευνητικής μελέτης  σχετίζεται με την αντικαρκινική ιδιότητα των σταφυλιών ως μέσο πρόληψης εκδήλωσης μορφών καρκίνου, όπως ο καρκίνος   του στήθους του προστάτη και του παχέος εντέρου .

Ας ξεκινήσουμε παρουσιάζοντας τα αντιοξειδωτικά ωφελεί του δώρου των θεών ,τα σταφύλια.

Αντιοξειδωτική προστασία

Η περιεκτικότητα των σταφυλιών σε αντιοξειδωτικά είναι αξιοθαύμαστη. Τα σταφύλια πέρα από τα συμβατικά αντιοξειδωτικά όπως η βιταμίνη C και τα κοινά καροτενοειδή όπως η βήτα-καροτίνη περιέχουν και ασυνήθιστα στιλβένια όπως η ρεσβερατρόλη . Σε ορισμένες ποικιλίες σταφυλιών ο συνολικός αριθμός ουσιών με αντιοξειδωτική δράση μπορεί να πλησιάζει τις εκατό.

Οι έρευνες που  αφορούν τη παρουσία αντιοξειδωτικών στα σταφύλια προσανατολίζονται στη φλούδα αλλά και τα κουκούτσια των σταφυλιών μια που η παρουσία αντιοξειδωτικών στο σαρκώδες μέρος του φρούτου είναι συγκριτικά μικρότερη. Κατά γενικό κανόνα, η σάρκα του σταφυλιού περιέχει περίπου 1/20-1/100 της συνολικής αντιοξειδωτικής ικανότητας των σπόρων ή της φλούδας.

Έρευνες σχετικά με  τα αντιοξειδωτικά οφέλη που παρέχονται από σταφύλια ή τα συστατικά τους  περιλαμβάνει τις ακόλουθες διαπιστώσεις.

Αποτρέπουν  την υπερδραστηριότητα  ενζύμων που σχετίζονται με το οξυγόνο όπως η οξειδάση της ξανθίνης (ξανθινοξειδάση).

βοηθούν στην προστασία των κυτταρικών μεμβρανών από τη καταστρεπτική δράση  των ελεύθερων ριζών.

Μειώνουν  την υπεροξείδωση λιπιδίων.

Αυξάνουν   τη συγκέντρωση της γλουταθειόνης στο αίμα.

Η Γλουταθειόνη είναι ένα αμινοξύ που μετατρέπεται στον οργανισμό σε υπεροξειδάση της γλουταθειόνης, που είναι ισχυρός αντιοξειδωτικός παράγοντας. Φάρμακα όπως η ακεταμινοφαίνη και η ιβοπρουφαίνη (παυσίπονα) εξαντλούν τα αποθέματα της γλουταθειόνης.

Γλουταθειόνη την παράγει ο οργανισμός μας, για να μας προστατεύσει από τις τοξίνες. Η παρουσία της, σε φυσιολογικά επίπεδα, βοηθά στην προστασία μας από τις τοξικές μορφές του οξυγόνου, κυρίως αυτές που προκύπτουν από την υπεροξείδωση του λίπους  (τηγανισμένες τροφές-trans λιπαρά).

Δυστυχώς, με την πάροδο των χρόνων τα επίπεδα της γλουταθειόνης αρχίζουν και μειώνονται στον οργανισμό μας αποδυναμώνοντας το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

Πολλοί είναι οι επιστήμονες που πιστεύουν ότι τα επίπεδα της γλουταθειόνης στο σώμα, καθορίζουν και το πόσα χρόνια θα ζήσουμε. Μετά από έρευνες σε υπεραιωνόβιους  διαπιστώθηκε ότι τα επίπεδα γλουταθειόνης στο αίμα τους ήταν πολύ υψηλά και πλέον η γλουταθειόνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί  ως παράγοντας πρόβλεψης  της μακροζωίας.

Όπως αναφέραμε τα σταφύλια περιέχουν ιδιαίτερες αντιοξειδωτικές ουσίες όπως οι ολιγομερείς προανθοκυανιδίνες (OPCs). Οι προανθοκυανιδίνες προέρχονται από την αμάδα των φλαβονολών, αλλά διαθέτουν ισχυρή αντιοξειδωτική ικανότητα συνδυασμένη με αυξημένη βιοδιαθεσιμότητα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι προανθοκυανιδίνες σε κλινικές μελέτες παρουσίασαν μέχρι και πενήντα φορές ισχυρότερη αντιοξειδωτική δράση από τη βιταμίνη E και είκοσι φορές περισσότερη δράση από τη βιταμίνη C.

Οι ΟPCs ανακαλύφθηκαν το 1948 από τον Jacques Masquelier και αρχικά ονομάστικαν ως βιταμίνη Ρ από το Νομπελίστα βιοχημικό Szent-Gyorgi Albert.

 Οι προανθοκυανιδίνες παρουσιάζονται στο φυτικό βασίλειο αλλά κυριαρχούν στα κουκούτσια των σταφυλιών και στις βελόνες των πεύκων.

Οι προανθοκυανιδίνες  διαθέτουν το σημαντικό πλεονεκτικά ότι μπορούν να εξουδετερώσουν ελεύθερες ρίζες ανεξάρτητα από το μέσο- περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται. Η βιταμίνη Ε είναι λιποδιαλυτή και εξουδετερώνει τις ελεύθερες ρίζες στα λιπίδια των κυτταρικών μεμβρανών ενώ η βιταμίνη C είναι υδατοδιαλυτή και δρα στα υδάτινα μέρη του κυττάρου.

Η αντιοξειδωτική ικανότητα δεν περιορίζεται μόνο στη προστασία από τις ελεύθερες ρίζες ,αλλά έχει και συνέπειες .Για το λόγο αυτό η κάθε αντιοξειδωτική ουσία παρουσιάζει ταυτόχρονα και αντιγηραντικές ,αλλά και αντικαρκινικές, αντιφλεγμονώδης ιδιότητες.  

Οι προανθοκυανίνες αλλά και γενικότερα τα φλαβονοειδή παρουσιάζουν αντιικές ,αντικαρκινικές ,αντιφλεγμονώδης, αντιαλλεργική δράση και αγγειοδιασταλτική ικανότητα, καθώς και ικανότητα  αναστολή της υπεροξείδωσης των λιπών .

Επιπρόσθετα, η εξαιρετική ιδιότητα των προανθοκυανιδινών να ενισχύουν το κολλαγόνο (αντιγηραντική ικανότητα) και να προλαμβάνουν την αποδόμησή του τις καθιστούν πολύτιμο βοήθημα για την οστεοαρθρίτιδα και τη ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Το κολλαγόνο δεν σχετίζεται αποκλειστικά με τη ομορφιά και λάμψη του δέρματος Η ελαστικότητα των αιμοφόρων αγγείων-αρτηριών  οφείλεται  στη παρουσία του κολλαγόνου .

Χόνδροι ,σύνδεσμοι ,τένοντες που παρουσιάζουν παρόμοια ελαστικότητα , αναγκαία για την στήριξη του σώματος και την απορρόφηση κραδασμών ,τάσεων που ασκούνται στις αρθρώσεις, απαιτούν κολλαγόνο. 

Αντιφλεγμονώδη οφέλη

Τα αντιφλεγμονώδη οφέλη των σταφυλιών μπορούν να θεωρηθούν ως συνέπεια της αντιοξειδωτικής τους δράσης. Η δράση αυτή οφείλεται στην παρουσία πολυφαινολών όπως η Kερκετίνη.

Έρευνες καταδεικνύουν ότι και η κατανάλωση του ωμού φρούτου, περί από τη κατανάλωση εκχυλισμάτων ,κουκουτσιών ,αλλά και συμπληρωμάτων μπορούν να μειώσουν τους δείκτες φλεγμονής όχι φυσικά άμεσα αλλά στο χρονικό διάστημα κάποιων εβδομάδων.

 Η κατανάλωση σταφυλιών μπορεί να περιορίσει τη δράση των προ-φλεγμoνώδων διαμεσολαβητών  ιντερλευκίνη -6 (IL-6), την ιντερλευκίνη 1-β (IL-1β), και παράγοντα νέκρωσης των όγκων άλφα (TNF-alpha) είτε ένζυμων όπως κυκλο-οξυγενάσης 1 και 2 (COX-1 και COX-2) .

Καρδιαγγειακά οφέλη

Η φλεγμονή αποτελεί μια φυσιολογική απάντηση του οργανισμού στην προσπάθεια του να επιδιορθώσει μια τοπική βλάβη. Η πάροδος του χρόνου σε συνδυασμό είτε με κληρονομικούς παράγοντες ,είτε με εσφαλμένη διατροφή και μειωμένη φυσική δραστηριότητα είναι δυνατόν να εναποθέσουν στα τοιχώματα των αγγείων ποσότητα εστέρων χοληστερόλης οδηγώντας στη δημιουργία αθηρωματικής πλάκας .

Φυσικά τα τοιχώματα των αγγείων-αρτηριών στα οποία ρέει οξυγονωμένο αίμα μπορούν να πληγούν ιδιαίτερα  από τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου  .

Με το τρόπο αυτό συνδέεται η αντιοξειδωτική δράση με την αντιφλεγμονώδη ικανότητα που οδηγεί  και σε καρδιαγγειακά οφέλη.

Τα καρδιοαγγειακά οφέλη που παρέχουν τα σταφύλια μπορούν ίσως να θεωρηθούν ως  τη σημαντικότερη τους πρόσφορα στην ανθρωπινή υγεία. Ας μην ξεχνάμε ότι η κατανάλωση σταφυλιών, με τη μορφή του κόκκινου κρασιού έχει θεωρηθεί από ορισμένους ερευνητές ως το κλειδί για την κατανόηση «του γαλλικού παράδοξου».

Το παράδοξο αυτό αναφέρεται στο γεγονός ότι παρόλη την αυξημένη κατανάλωση κορεσμένου λίπους ,οι Γάλλοι δεν παρουσιάζουν την αναμενόμενη αυξημένη συχνότητα καρδιαγγειακών επεισοδίων που  προφανώς να οφείλεται στη καθημερινή κατανάλωση κόκκινου κρασιού.

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η καρδιοπροστατευτική δράση οφείλεται στη παρουσία των πολυφαινολών .

Οι πολυφαινόλες κατατάσσονται σε 4 ομάδες (Φλαβονοειδή- Φαινολικά οξέα ,λιγνάνες, στιλβένια)  .

Τα Φλαβονοειδή τα οποία  μειώνουν τη διαπερατότητα και την ευθραυστότητα των τοιχωμάτων των τριχοειδών. Η δράση αυτή πιθανόν να οφείλεται στο χημικό δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ αυτών και του κολλαγόνου των τοιχωμάτων των τριχοειδών.

Οι ανθοκυανίνες, που βρίσκονται κυρίως στο κόκκινο κρασί, εμποδίζουν  την οξείδωση της LDL, ενώ παράλληλα μειώνουν τη πιθανότητα δημιουργίας θρόμβων ελαττώνοντας τη τάση συγκόλλησης των αιμοπεταλίων.

Η αντιφλεγμονώδης ιδιότητα των πολυφαινολών μπορεί με τη σειρά της να συμβάλει σε ρύθμιση είτε μείωση της αρτηριακής πίεσης.

Όπως προαναφέραμε οι  προανθοκυανίδες (συμπυκνωμένες τανίνες)  μπορούν να επιδράσουν θετικά στο περιβάλλον των αρτηριών μειώνοντας τη φλεγμονή ,ενώ ταυτόχρονα περιορίζουν την οξείδωση των λιπών.

Η δραστικότητα των προανθοκυανιδών επικεντρώνεται στη προστασία των αγγειακών τοιχωμάτων .Αξίζει να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο πόσο της παραγόμενης ενδογενούς χολεστερόλης μπορεί να διασπαστεί από τη βιταμίνη C.

Οι προανθοκυανίδες συμβάλουν στην ασφαλή μεταφορά της βιταμίνης C στο αγγειακό τοίχωμα για  τη σύνθεση κολλαγόνου αλλά και τη διάσπαση της χολεστερόλης που έχει συσσωρευτεί στον αυλό του αγγείου, επηρεάζοντας αρνητικά την ανάπτυξη της αθηροματικής πλάκας.

Οι προανθοκυανίδες μπορεί να αποτελούν έως και το 50% των ενεργών συστατικών στο κρασί, όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές. Το πόσο τους στο κρασί εξαρτάται  από το τρόπο παράγωγης του κρασιού ,το είδος του σταφυλιού ,το υψόμετρο και την υπεριώδη ακτινοβολία.

Τα σταφύλια θα πρέπει  αφήνονται στο αμπέλι για όσο το δυνατό μεγαλύτερο διάστημα και κατόπιν η διαδικασία της ζύμωσης να διαρκεί για τέσσερις εβδομάδες, σε αντίθεση με την τυπική διάρκεια της μιας εβδομάδας για τα περισσότερα κρασιά.. Η υπεριώδης ακτινοβολία δρα ως καταλύτης για την παραγωγή των προανθοκυανιδών

Η ρεσβερατρόλη έχει γίνει πασίγνωστη για τα καρδιαγγειακά της οφέλη ,αν και οι έρευνες που αφορούσαν τη ρεσβερατρόλη πραγματοποιήθηκαν σε πειραματόζωα είτε in vitro.Οι μέχρι τώρα έρευνες σε ανθρώπους δεν έχουν καταλήξει ξεκάθαρα ότι η καρδιοπροστατευτική δράση του κόκκινου κρασιού οφείλεται αποκλειστικά σε αυτή.

Αυτό δε σημαίνει ότι η ρεσβερατρόλη δεν μπορεί να συντελέσει θετικά στην υγεία του καρδιαγγειακού, μιας που διαθέτει αντιοξειδωτική δράση , αποτρέπει την οξείδωση της LDL ,παρουσιάζει αντιφλεγμονώδη ικανότητα.

Προφανώς  η καρδιοπροστατευτική δράση των σταφυλιών και ιδιαίτερα του κόκκινου κρασιού ,θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα συνεργικής δράσης των συστατικών του .Η χρήση δε συμπληρώματος ρεσβερατρόλης τουλάχιστον για καρδιοπροστατευτικούς σκοπούς έχει αποδειχτεί άχρηστη ,αλλά και επιζήμια προς τα οφέλη που προσφέρει η άσκηση σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη ,στην οποία πήραν μέρος άνδρες μεγάλης ηλικίας.

Τελικά τα οφέλη της κατανάλωσης του κόκκινου κρασιού επικεντρώνονται στη προληπτική και προστατευτική του δράση όσο αναφορά των τοιχώματα των αγγείων. Η επιβεβαίωση προέρχεται από ομάδα ερευνητών των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων του Λονδίνου ( Barts and the London School of Medicine, Queen Mary University) οι οποίοι υποστηρίζουν ότι το κόκκινο κρασί μπορεί να παρέμβει στη παράγωγη μιας ουσίας που ονομάζεται ενδοθηλίνη -1 η οποία συμμετέχει στη δημιουργία της αθηροματικής πλάκας σε πρώιμο στάδιο. Η αναστολή της ενδοθηλίνης -1 είναι ανάλογος της περιεκτικότητας του κρασιού σε πολυφαινόλες.

Φυσικά δε μπορούμε να ζούμε για 200 χρόνια το οξυγόνο είναι ταυτόχρονα πηγή ζωής και κυτταρικού θανάτου. Όμως αυτό δε σημαίνει ότι η δράση των υπεροξειδίων δε μπορεί να περιοριστεί . Το οξειδωτικό στρες και ο σύγχρονος τρόπος  συμβάλει στην εμφάνιση διαφόρων ασθενειών. Θαύματα δε γίνονται λύσεις μπορεί να υπάρχουν.  

Αλέξανδρος Μουμτζής